Blogger Điếu Cày Nguyễn Văn Hải là một trong những tù nhân chính trị được thế giới biết đến nhiều nhất, với những tổ chức như Human Right Watch, Amnesty International và các chính khách như Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama từng kêu gọi trả tự do cho ông. Ông bị bắt lần đầu năm 2008 với tội danh “trốn thuế,” và ngay sau khi hoàn tất án tù đó bị tiếp tục giam giữ và kết tội tuyên truyền chống nhà nước xã hội chủ nghĩa vì những hoạt động trong Câu lạc bộ Nhà báo Tự do. Đến ngày 21 tháng 10 năm 2014, ông bất ngờ được thả và được đưa ngay đến Hoa Kỳ.
Nhà báo Vũ Quí Hạo Nhiên phỏng vấn ông nơi ông đang ở trong vùng Los Angeles, California.
VQHN: Khi anh đến Los Angeles, một trong những điều ngạc nhiên là người ta ra sân bay đón anh rất là đông. Cảm giác anh khi thấy vậy là thế nào?
Điếu Cày: Lần đầu tiên đến Los Angeles, bà con đón thì đông như vậy, tình cảm thì tôi thấy rất là xúc động khi bà con ra đón rất là nhiệt tình. Đây là cái điều rất hạnh phúc với tôi khi tôi được phát biểu trước bà con với những ý nguyện của mình.
VQHN: Một cái người ta cũng nói tới rất nhiều là anh tới Hoa Kỳ với đôi dép tổ ong. Hành trang của anh lúc qua tới Mỹ gồm những gì?
Điếu Cày: Tôi đi ra khỏi nhà tù thì những cái đồ mà còn sử dụng được tôi đã chia hết cho anh em trong tù. Còn những đồ tôi mang theo là những cái đồ kỷ niệm thì tôi mang theo, trong đó có cả những bộ giấy tờ đi suốt trong cái quá trình điều tra, xét xử của vụ án này nhưng khi ra đến sân bay thì họ lấy hết.
Cho nên hành trang mà mang được sang tới đây, đó là một cái mền, của nhà văn Nguyễn Xuân Nghĩa gởi cho tôi, cái áo gối, của cô Phạm Thanh Nghiên gửi, và cái áo con trai tôi gửi cho tôi. Ngoài ra còn có một số ủy nhiệm của bạn bè tôi đã phải viết vào trong áo và mặc vào người. Tôi cũng mang được một bức thư của nhà báo Trương Duy Nhất gửi cho tôi, và những lời dặn dò mà anh em ủy nhiệm thì rất nhiều.
VQHN: Anh có thể nói sơ về những điều ủy nhiệm hay nhắn nhủ của các bạn tù?
Điếu Cày: Thực ra tôi đã qua 11 trại tù trong 6 năm rưỡi. Những cái gì mà những người tù ở Việt Nam cần, đấy là những điều chỉ có những người đi trong các nhà tù trong ngần ấy năm mới biết được là thực sự họ cần cái gì.
Vì vậy, họ rất mong muốn là tôi ra được bên ngoài và cất lên tiếng nói thay cho họ: Đó là việc thực thi pháp lý trong các nhà tù Việt Nam, cái việc mà người tù trong các nhà tù Việt Nam bị tước đoạt đi các quyền lợi đã được ghi trong Hiến pháp, được thể chế hóa ra trong luật thi hành án hình sự nhưng đã bị tước đi ở trong nhà tù, mà người tù không có cơ hội để mà cất lên tiếng nói khiếu nại.
Bởi vì các nhà tù Việt Nam cũng không có một cái thiết chế nào để cho tù nhân tiếp cận công lý. Khi tù nhân bị tước đoạt những cái quyền lợi được ghi trong luật, họ cất lên tiếng nói, họ viết đơn khiếu nại, nhưng họ lại phải gửi những cái đơn đó cho chính những cái người đã tước đoạt quyền lợi của họ. Lấy gì để bảo đảm rằng những cái người đã tước đi cái quyền lợi của họ lại đem cái là đơn đó đi các cơ quan giám sát.
Trong khi các cái cơ quan giám sát quyền lực trong các trại giam này là Viện Kiểm sát, là các cái cơ quan dân cử, thì lại không hề có một cái thùng thư hay một cái cuộc tiếp xúc nào để tù nhân có thể cất lên tiếng nói.
VQHN: Một điều nữa cũng nhiều người thắc mắc là chuyện anh qua Mỹ hoặc ở lại Việt Nam. Trước đây cả mấy tháng đã có tin là Việt Nam nói nếu anh chịu qua Mỹ thì người ta thả và lúc đó tin được đưa là anh không chịu đi Mỹ.
Điếu Cày: Vấn đề này thì tin mà cách đây mấy tháng thì tôi không bình luận được vì thục tế là tôi vừa được lôi ra khỏi nhà tù có mấy ngày thôi, nên những cái dư luận bên ngoài thì tôi không thể biết.
Nhưng mà tôi xin nói một điều rằng, là đi hay ở là không thuộc vào cái lựa chọn của tôi. Nó thuộc về chính phủ Việt Nam và chính phủ Hoa Kỳ. Bởi vì chúng ta thấy rằng, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã trả lời rõ ràng, họ nói rằng họ đình chỉ thi hành án tôi, chứ không phải thả tôi ra. Vì vậy việc đi, hay ở lại Việt Nam, tôi không có quyền lựa chọn.
VQHN: Ngày anh biết anh sẽ được ra tù, anh có thể nói lại chuyện đó xảy ra thế nào và quá trình nó ra sao.
Điếu Cày: Tôi có thể nói thêm về câu hỏi trước như thế này, là nếu họ nói là họ đình chỉ thi hành án thì họ cũng phải đưa ra một cái quyết định. Chứ việc họ đưa tôi đi hoàn toàn không có một cái quyết định, không có một cái giấy tờ nào hết.
Trong quá trình làm việc với tôi thì họ có đề nghị là viết đơn xin ra tù trước thời hạn thì tôi dứt khoát không viết. Họ yêu cầu là viết đơn đề nghị Chủ tịch nước và Thủ tướng xin tha tù trước thời hạn thì tôi cũng không viết. Vì vậy, khi mà đi ra khỏi nhà tù là họ chỉ có khám xét đồ đạc của tôi, và đưa tôi lên xe, rồi đưa thẳng ra sân bay, chứ không hề có bất kỳ một cái quyết định nào được đọc, được nói hoặc là yêu cầu tôi ký cả.
vì tôi đã nói trước rồi, tôi có một nguyên tắc bất di dịch là không nhận tội để được ra tù, cho nên trong bất kỳ hoàn cảnh nào tôi cũng không có ký vào bất kỳ giấy tờ nào khác. Vì vậy, tôi được đưa ra tù mà không hề có một quyết định nào được đọc, hay là yêu cầu tôi ký, cứ tự nhiên đi thôi.
VQHN: Vậy là từ lúc mà họ nói cho đến lúc anh được đi, thực sự ra khỏi nhà tù, là bao lâu?
Điếu Cày: Thực ra thì ngày 17 tháng 8, tham mưu của Bộ Công an xuống, có làm việc với tôi. Họ nói là, họ chỉ nói về cái việc là Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ có đang thảo luận với họ về việc trả tự do cho tôi nhưng không nói rằng tôi sẽ được đi hay ở lại, vì đó chưa phải là kết quả. Còn ngày 22 tháng 9, đại diện Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ vào gặp tôi. Đại diện Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ có nói rằng chính phủ Hoa Kỳ yêu cầu chính phủ Việt Nam thả ông ra vô điều kiện, dù ông có ở lại Việt Nam hay đi đến Hoa Kỳ, nhưng hiện hai bộ ngoại giao đã đạt được thỏa thuận rằng ông ra tù sẽ nhập cảnh vào Mỹ.
VQHN: Ngày 22 tháng 9 hay ngày 22 tháng 10?
Điếu Cày: Ngày 22 tháng 9.
VQHN: Tức là cỡ một tháng trước khi ra tù? Thành ra từ ngày đó là anh đã biết là sẽ đi?
Điếu Cày: Không. Vì đây chỉ là thỏa thuận hai bên, chưa biết có đạt được thỏa thuận hay không, có đi được hay không. Vì trong thân phận người tù, chung quanh là bốn bức tường, chúng tôi rất thiếu thông tin.
VQHN: Khi anh bị bắt thì ai cũng biết là anh bị bắt vì tổ chức Câu lạc bộ Nhà báo Tự do. Bây giờ, sau khi đã bị bắt bị tù xong rồi, thì bây giờ anh có dự tính gì cho CLBNBTD không?
Điếu Cày: Thực ra là Câu lạc bộ Nhà báo Tự do, mặc dù bị đàn áp rất dã man - các anh đã nhìn thấy là CLBNBTD nhiều anh em trong CLBNBTD bị bắt, gia đình họ bị tấn công, bị phá hoại về kinh tế, bị sách nhiễu, và đặc biệt thì người mẹ của blogger Tạ Phong Tần đã tự thiêu để phản đối về việc các con của mình đang bị giam giữ một cách hà khắc trong nhà tù cộng sản.
Mặc dù là bị đàn áp dữ dội như vậy, nhưng Câu lạc bộ Nhà báo Tự do vẫn cứ hoạt động. Những anh em còn ở ngoài vẫn cứ tiếp tục làm việc. Vì vậy khi tôi ra tù tôi sẽ tham gia cùng anh em để chúng tôi tiếp tục thực hiện quyền tự do báo chí tự do ngôn luận của mình, dù là ở trong hay ở ngoài. Bây giờ tôi không được sát cánh với anh em ở trong nước, nhưng ra ngoài, tôi vẫn sẽ cứ tiếp tục làm một cái cầu nối để làm việc mạnh mẽ hơn nữa, theo cái cách thức mới hơn nữa, để thực hiện cái quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận ở trong nước Việt Nam.
VQHN: Về cá nhân anh, gia đình anh còn ở Việt Nam, thì anh có dự định gì?
Điếu Cày: Hiện nay vợ tôi còn ở Việt Nam. Tôi còn hai cháu ở Việt Nam, cháu Dũng thì đã có vợ, đã có con rồi. Chúng tôi thì đã bị chia cắt gia đình đã hơn 6 năm nay rồi. Là con người ai cũng muốn là đoàn tụ gia đình, ai cũng luôn luôn muốn được đoàn tụ với gia đình.
Nhưng vì cái công việc, vì cái trách nhiệm mà tôi phải gánh vác trên vai, cho nên tôi quyết định là tôi chọn những lợi ích của dân tộc, lợi ích của Câu lạc bộ Nhà báo Tự do, của tất cả những người làm báo Việt Nam.
Cho nên, khi đi sang đây rồi, gia đình tôi lại bị chia cắt thêm một thời gian nữa, chưa biết bao giờ mới có thể được đoàn tụ trở lại, nhưng tôi hy vọng rằng có được sớm được đoàn tụ hay không cũng là do gia đình tôi cũng như tôi ở bên này tiếp tục cuộc đấu tranh để mau được đoàn tụ.
VQHN: Tình hình nhà cửa công việc cuộc sống hiện nay anh có dự định gì trong tương lai gần?
Điếu Cày: Trong tương lai gần thì bây giờ trước mắt là sang đây, từ hôm sang đây đến giờ tôi chưa nghỉ một giờ nào. Xuống máy bay là tôi đã làm những cái việc cần thiết cho cái việc sắp tới của tôi. Mặc dù chưa tiếp xúc với các bạn bè trên truyền thông nhưng mà tôi đã lo tiếp xúc, kết nối với các bạn bè trong và ngoài nước để chúng tôi chuẩn bị bước vào một cuộc chiến mới. Còn gia đình, rồi nhà cửa, công việc, tất cả những cái đó tôi đành phải để lại sau.
VQHN: Bây giờ anh có một cái lời nào đó để nói với cộng đồng người Việt hải ngoại về cái cách nào tốt nhất để hỗ trợ cho những người trong nước thì anh có lời nhắn gì không?
Điếu Cày: Lời nhắn của tôi là tôi muốn bà con cộng đồng ở hải ngoại và đồng bào ở trong nước đã nhìn thấy cái chính quyền cộng sản đàn áp quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận như thế nào, không chỉ với báo chí của những nhà báo tự do ở bên ngoài mà cả những phóng viên ở trong nhà nước, như anh Trương Duy Nhất, như anh Nguyễn Văn Hải, như anh Hoàng Khương, như anh Võ Thanh Tùng.
Vì những cái việc đàn áp khốc liệt như vậy, việc thực hiện quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận ở Việt Nam hoàn toàn không dễ một chút nào. Nếu bà con hiểu được điều đó, thì tôi để nghị bà con, cộng đồng hải ngoại, trong và ngoài nước cùng tay góp sức để giúp đỡ những nhà báo tự do. Họ thực hiện quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận để giúp đỡ người dân Việt Nam cất lên được tiếng nói.
Thì cái hữu hiệu nhất là bà con hỗ trợ mạnh mẽ về dư luận hơn nữa và kết nối cộng đồng trong ngoài nước để chúng ta cùng thông hiểu nhau, cùng chung tay góp sức để tương lại của đất nước để tiến đến một cái đất nước mà ở đó mỗi người dân đều có quyền thực hiện tất cả mọi cái quyền tự do báo chí, tự do ngôn luận, những cái quyền con người cơ bản nhất để rồi bà con chúng ta có quyền trở về sống ngay trên đất nước của mình mà không sợ bị đàn áp khi mà cất lên tiếng nói trái với ý của nhà cầm quyền.
