Alan Phan
(…ký ức từ một hình ảnh nào đó có lẽ chỉ là hối tiếc cho khoảnh khắc đã qua…the memory of a particular image is but regret for a particular moment..- Marcel Proust )
Alan Phan
1325180520_lars-jansson-trio-in-search-of-lost-time-2012
(…ký ức từ một hình ảnh nào đó có lẽ chỉ là hối tiếc cho khoảnh
khắc đã qua…the memory of a particular image is but regret for a particular
moment..- Marcel Proust )
2 Feb 2015
Ngay giữa mùa đông, trời California lại bừng ấm lên, như
chút an ủi cho người tha hương trong những ngày cận Tết. Tôi nghĩ mình có thể
thu xếp về Việt Nam ăn Tết Ất Mùi, nhưng công việc kinh doanh thường có những
thôi thúc, đòi hỏi ngoài dự tính cá nhân. Thôi thì thêm một cái Tết bên Mỹ vậy.
Dù ngắn ngủi và thu hẹp, nhưng Tết ở đây không thiếu một món gì. Cũng chợ Hoa
trong khu Phước Lộc Thọ, cũng bánh mứt bánh chưng ngũ quả khắp mọi siêu thị,
cũng vài ba chợ Tết truyền thống mang từ bên nhà qua những khu bãi đậu xe rộng
lớn của trường học hay khu hội chợ. Cộng với tiếng pháo nổ đì đùng tại vài
thành phố đông người Việt; điều không tìm thấy ở quê xưa nữa.
Tuy nhiên, tôi tin là những ngày Tết sắp đến, tôi sẽ nhớ cặp
bánh chưng đặc sản của anh chị Mỹ Trà Vinh, bãi biển Long Hải với Vũ Ly và bạn
bè, cà phê ăn trưa ở Basilico với Thái hay Hải Âu, bờ sông Saigon và món pate
gan ngỗng trên thuyền của Hồ Nhân…Những khoảnh khắc êm đềm của một thời rãnh rổi,
ăn xong không biết làm gì. Cạnh kề trước mặt là thực tại, chung quanh có lẽ là
một không gian ảo nào trong một thế giới nửa xa lạ nửa gần gụi.
Việt Nam luôn mang theo hai khuôn mặt nghịch lý đó.
Tôi có nhiều dị ứng (bây giờ thì mang tiếng là ông già khó
chịu). Rác, mùi hôi, dơ bẩn, ô nhiễm, ồn ào… có lẽ là hàng đầu. Văn hoá dối
trá, sĩ diện, ngu dốt, vô cảm, ác độc chung quanh là phần sinh hoạt tôi cố gắng
tránh càng xa càng tốt. Sau cùng có lẽ mới đến những chuyện đại sự như độc tài,
tham nhũng, cơ chế, kinh tế, giáo dục…(xin lỗi các nhà yêu nước cực đoan).
Nếu không phải là quê cũ, là nguồn gốc..có lẽ tôi chỉ ghé
thăm Việt Nam một hai lần ngắn ngủi rồi biến mất như mọi du khách khác. Việt
Nam không phải là nơi để chơi đùa du lịch thoải mái; cũng không phải là môi trường
kinh doanh hào hứng bình thường. Tuy nhiên, không kể đến những anh Tây ba lô
hay Hàn Tàu Nhật đi tìm thiên đường nhậu và sex, nhiều người nước ngoài vẫn bị
quyến rũ vì cái tiếm ẩn lạ lùng của một vùng đất nước mà cái thiện, cái ác, cái
xấu, cái đẹp, cái chiều sâu, cái hời hợt…giao hoà lộn xộn nhưng vẫn lò mò đi tới
như “hệ thống” giao thông hàng ngày trên đường phố. Graham Greene đã từng nhận
xét là “chúng ta có thể tìm được bất cứ điều gì và thứ gì ở Việt Nam…”?
Thực ra, nếu nhìn tổng quan về những xứ sở xếp hạng nghèo
khó trên thế giới, dân Việt tương đối hạnh phúc và thoả mãn hơn phần lớn. Sống
trong bóng tối và tù ngục đã lâu, chút ánh sáng, không khí, miếng cơm nhỏ nhoi
cũng là một nỗi vui chói loà. Không mấy ai quan tâm đến triết thuyết, lịch sử,
địa chính trị, hay những tranh chấp quyền lực ở thượng tầng. Gia đình sum họp,
con cháu học hành (dù không biết học cái gì?), ngày ngày lao động mệt nghỉ, đêm
đêm nhậu nhẹt tưng bừng, vợ con có phim Hàn Tàu trên TV giải trí…Có lẽ nhu cầu
con người bình thường chỉ cần nhiêu đó, xây dựng làm gì một xã hội văn minh, tiến
bộ…cho đời thêm phức tạp?
Không như các nhà đại hiền triết, trí thức siêu phàm (hay
như các vị quan trong Ban Tuyên Giáo), ông già Alan không có câu trả lời. Có lẽ
như Bertrand Russell vẫn phán,”kẻ không biết thì lúc nào cũng chắc chắn…” ??
Tuần rồi, tôi đi ăn trưa với một người bạn cũ đã không gặp
hơn 20 năm qua. Anh đã thành một full professor khả kính về văn học Anh Quốc tại
UC San Diego, dù anh gốc người Peru. Anh vừa du lịch Việt Nam 2 tuần, lần đầu,
và không tiếc lời khen ngợi về xứ sở “thần kỳ” này. Tôi hỏi anh về những “thần
kỳ” anh trải nghiệm?
Anh nói ra như một tour guide. Những ngọn đồi xắt lát thành
nhiều thửa ruộng lúa xanh ngút ngàn ở Sapa; vịnh Hạ Long nhấp nhô các đảo đá
vôi đẹp như Phukhet; phố cổ Hà Nội nhộn nhịp sáng đêm với những gánh hàng rong
hàng xén vỉa hè; giao thông Saigon với triệu xe máy bay lượn như rồng; rồi Cửu
Long với dòng sông bát ngát giữa hai hàng dừa; hay bữa ăn sò huyết tại chợ đêm
Phú Quốc…Tóm lại, một người sống ở New York không cần bước ra khỏi căn hộ của
anh cũng có thể tìm thấy những hình ảnh này qua mạng Net.
Tôi đùa,” bao giờ, anh quay về lại?” Anh vội vàng,” Không,
còn nhiều xứ phải ghé thăm cho biết. Nhưng có lẽ 20 năm sau, sẽ quay lại để xem
có gì thay đổi?”
Ấn tượng về Việt Nam của anh thực sự là những postcards thâu
lượm từ một hành trình vội vã, kiểu fast food của Âu Mỹ. Anh không biết gì về
cuộc sống cơ cực của thổ dân Sapa, chỉ cần bán được vài nải chuối là đủ sống
qua ngày. Anh không nhìn thấy rác rưởi và ô nhiễm đang giết dần mọi loại hải sản
của Hạ Long. Anh chưa hề chứng kiến một căn hộ 5, 10 mét vuông cho một đại gia
đình ở phố cổ và những nhà toilet công cộng cho cư dân nơi đây. Anh không có thống
kê về lượng người bị ung thư vì khói bụi ngoài phố Saigon. Rồi Cửu Long hay Phú
Quốc. Nếu anh biết thêm một chút về các mảnh đời sau hậu trường của những con
thuyền du khách hay những đứa bé chuyên bắt hến moi sò hàng ngày.
Và tôi hiểu tại sao mình không thể là một du khách ở quê
nhà; dù vẫn bắt buộc phải đứng ngoài mọi sự việc. Vì với những ai đã từng sống
hay lớn lên ở Việt Nam, quê hương là một cuốn phim sống động, in hằn trong tiềm
thức, không phải là những postcards thâu nhặt ở các cửa hàng kỷ niệm.
Trong 69 năm ròng rã, ký ức của tôi và triệu người Việt khác
chắc không thể nào xoá được hình ảnh của một Saigon binh lửa khi chiến tranh và
đạn bom tràn vào các phố xá; không thể quên được những ngày chạy giặc gian khổ
trên ruộng lúa bờ rừng; không thể không kinh hoàng với đoàn người vượt biên
trên những con thuyền mỏng manh; và nhất là không thể quên được những nấm mồ vô
danh tràn phủ khắp nước. Bù lại, chúng tôi cũng đã được nằm dài trên con đò
xuôi Hương Giang nghe tiếng nỉ non của câu hò mái nhị; được đắm mình trong dòng
nước trong veo của bãi biển Nha Trang ngày nắng; được thắm vị đắng của ly cà
phê Thuỷ Tạ nhìn mơ mộng về dãy núi Liang Bian huyền bí …
Những hỷ nộ ái ố của một kịch bản phim dài mà du khách vài
tuần không thể nào chia sẻ được. Và chắc đó là khác biệt cốt lõi của quê hương,
dù vẫn còn hay đã mất.
Alan Phan
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét